ตำบลจัดการสุขภาพ กำจัดพยาธิใบไม้ตับ ลดมะเร็งท่อน้ำดี

ประเด็นในการถ่ายทำข่าว... ตำบลจัดการสุขภาพ กำจัดพยาธิใบไม้ตับ ลดมะเร็งท่อน้ำดี
(ตำบลแร่  อำเภอพังโคน จังหวัดสกลนคร)
วันอาทิตย์ วันที่ 17 มกราคม 2559 เวลา 13.00-16.00 น.

วิถีชีวิต วัฒนธรรมการรับประทานอาหารของคนอีสาน
- วัฒนธรรมการรับประทานอาหารของคนอีสาน มีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี เนื่องจากคนอีสานส่วนใหญ่จะปรุงอาหารโดยใช้ปลาร้าดิบเป็นเครื่องปรุงรสอาหารต่างๆ เช่น ลาบ ก้อย แกง อ่อมต่างๆ  หากเป็นอาหารที่ไม่ปรุงสุกก่อนรับประทานก็จะมีความเสี่ยงมาก เช่น ก้อยปลาดิบ ส้มตำใส่ปลาร้าดิบ เป็นต้น อาจจะกล่าวได้ว่า “ปลาร้า เป็นอาหาร และเป็นเครื่องปรุงหลักในการประกอบอาหาร ของคนอีสาน”

การหาปลาในบ่อน้ำ แหล่งน้ำ
 - แหล่งน้ำสำคัญในการหาปลาของชาวตำบลแร่ คือ เขื่อนน้ำอูน และหนองเหมือด ซึ่งเป็นหนองน้ำขนาดใหญ่






วงจรชีวิตของพยาธิใบไม้ตับ

การประกอบอาหารจากปลาน้ำจืดที่เสี่ยงต่อการเกิดโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี
- ก้อยปลา, ลาบปลา  (ทำให้สุกก่อนกิน โดยนำไปคั่ว)
- ส้มตำใส่ปลาร้า (ใช้ปลาร้าต้มสุกในกรปรุง, 1 บ้าน 1 กระปุกปลาร้าต้มสุก, ร้านส้มตำปลอดปลาร้าดิบ)

การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม 
- การอบรม อสม.เชี่ยวชาญด้านมะเร็งท่อน้ำดี  เป็นแกนนำให้ความรู้และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมในหมู่บ้าน
- การอบรมนักเรียน อย.น้อย  (เฝ้าระวังปลาร้าดิบในร้านส้มตำ แนะนำผู้ปกครองในการเลิกกินปลาน้ำจืดดิบ เลิกกินปลาร้าดิบ)
- การจัดหลักสูตรการเรียนการสอนในโรงเรียน และศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก โดยใช้สื่อ E-book เพื่อให้ความรู้และสร้างความตระหนักให้แก่เด็กตั้งแต่วัยก่อนเรียนจนถึงวัยเรียน เป็นการแก้ไขปัญหาโดยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมตั้งแต่วัยเด็ก เพื่อให้เติบโตไปเป็นผู้ใหญ่ที่ไม่กินปลาน้ำจืดดิบ หรือปลาร้าดิบ ซึ่งเป็นการสร้างเยาวชนคนอีสานรุ่นใหม่ ไม่กินปลาน้ำจืดดิบ เป็นแบบอย่างที่ดีในการแนะนำให้ความรู้แก่ผู้ปกครองได้ด้วย

การมีส่วนร่วมของภาคประชาชน และท้องถิ่น ในการจัดทำธรรมนูญสุขภาพตำบล
- การประชุมประชาคม รับฟังความคิดเห็นประชาชนเกี่ยวกับปัญหาสุขภาพในพื้นที่ รวมทั้งปัญหาพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดี ซึ่งมีสาเหตุมาจากการรับประทานปลาน้ำจืดดิบ ปลาร้าดิบ โดยเฉพาะปลาน้ำจืดที่มีเกล็ด
- ข้อมูลสนับสนุน ความสำคัญของปัญหาโรคมะเร็งท่อน้ำดีของตำบลแร่ คือ ประชาชนในพื้นที่ตำบลแร่ มีสาเหตุการตายด้วยโรคมะเร็งต่างๆ รวมทั้งมะเร็งท่อน้ำดี เฉลี่ยปีละ 8 คน
- การจัดทำธรรมนูญสุขภาพตำบล โดยการมีส่วนร่วมของทั้งภาครัฐและภาคประชาชน
- ธรรมนูญสุขภาพตำบล เป็นเครื่องมือสำคัญในการขับเคลื่อนมาตรการรณรงค์ลดละเลิกการกินปลาดิบและปลาร้าดิบ ซึ่งจะนำไปสู่การลดโรคมะเร็งท่อน้ำดีได้ในระยะยาว
- ธรรมนูญสุขภาพตำบล นำไปใช้เพื่อเป็นแนวอ้างอิงในการจัดทำแผนงานโครงการต่างๆ เพื่อให้ชาวตำบลแร่มีสุขภาวะที่ดี
- ปรัชญาและแนวคิดของธรรมนูญสุขภาพตำบลแร่ : ประชากรตำบลแร่ มีความสมบูรณ์ทั้งทางกาย จิตใจ สังคม และสติปัญญา เชื่อมโยงกันอย่างสมดุล และยั่งยืน  โดยให้สอดคล้องกับวิถีชีวิตและวัฒนธรรมชุมชน และพื้นฐานทางจริยธรรม คุณธรรม ยึดแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง นำไปสู่ชุมชนสุขภาวะที่ยั่งยืน สู่การเป็นตำบลแห่งความสุข
- สาระสำคัญของธรรมนูญสุขภาพตำบลแร่ ฉบับที่ 1 ปี พ.ศ. 2558 หมวดที่ 3 การควบคุมป้องกันปัจจัยคุกคามต่อสุขภาพชาวตำบลแร่ ข้อที่ 16 ภาคีเครือข่ายร่วมกับประชาชนรณรงค์ป้องกัน อบรมให้ความรู้โรคติดต่อที่เกิดในพื้นที่ และรณรงค์เลิกกินปลาดิบ และส้มตำปลาร้าดิบ

มาตรการและกิจกรรมในการดำเนินการ (ปี 2558-2560)

มาตรการ	กิจกรรมแกนหลัก	กิจกรรมส่วนขยาย
การป้องกันโรค	การประชาสัมพันธ์ ให้ความรู้ การปรับพฤติกรรมสุขภาพรายบุคคล การอบรมกลุ่มเสี่ยง การอบรม อสม.เชี่ยวชาญ มะเร็งท่อน้ำดี หมู่บ้านละ 3 คน การอบรม นักเรียน อย.น้อย ตรวจจับปลาร้าดิบ สนับสนุนการเรียนการสอนในโรงเรียน ร้านส้มตำปลอดปลาร้าดิบ	ธรรมนูญสุขภาพตำบล
การคัดกรอง	การตรวจคัดกรองด้วยวาจา (ประชากรอายุ 40 ปีขึ้นไป ที่เป็นชาวอีสานโดยกำเนิด) โดย อสม. และ รพ.สต.	การอบรม อสม. และ เจ้าหน้าที่ รพ.สต.
	การตรวจคัดกรองอุจจาระ การตรวจยืนยันทางปรสิตวิทยา โดย รพ.พังโคน	แจ้งผลการตรวจรายบุคคล
	การตรวจคลื่นเสียงความถี่สูงโดย แพทย์ รพช.
การรวบรวมข้อมูล ประมวลผล วิเคราะห์ แปลผล	บันทึกข้อมูลและประมวลผลข้อมูลด้วยโปรแกรม OVSK จัดทำเอกสารสรุปวิเคราะห์ข้อมูลเชิงพรรณนา	ส่งรายงานตามระบบ
การคืนข้อมูลให้ชุมชน	รายงานผลการตรวจคัดกรองรายบุคคล, ภาพรวมตำบล (เอกสารสรุปวิเคราะห์ข้อมูลเชิงพรรณนา) นำข้อมูลไปใช้ประกอบการจัดทำแผนงานโครงการแก้ไขปัญหาโดยการมีส่วนร่วมของชุมชน จัดทำธรรมนูญสุขภาพตำบล	การให้สุขศึกษารายบุคคล รายกลุ่ม การประชุมจัดทำแผนงานโครงการ
ธรรมนูญสุขภาพตำบลแร่	ธรรมนูญสุขภาพตำบลแร่ ฉบับที่ 1 ปี พ.ศ. 2558 หมวดที่ 3 การควบคุมป้องกันปัจจัยคุกคามต่อสุขภาพชาวตำบลแร่ ข้อที่ 16 ภาคีเครือข่ายร่วมกับประชาชนรณรงค์ป้องกัน อบรมให้ความรู้โรคติดต่อที่เกิดในพื้นที่ และรณรงค์เลิกกินปลาดิบ และส้มตำปลาร้าดิบ	การจัดทำแผนงานโครงการที่สอดคล้องกับธรรมนูญสุขภาพตำบล ขอรับการสนับสนุนงบประมาณจาก ทต.แร่
การวินิจฉัย	รังสีวินิจฉัย, แพทย์	ส่งต่อตามระบบ
การดูแลรักษา	ศัลยแพทย์	ส่งต่อตามระบบ
การรักษา แบบประคับประคอง (Palliative Care)	เพื่อรักษาแบบประคับประคองผู้ป่วยระยะเป็นมากแล้ว เพื่อบรรเทาอาการปวดและปัญหาด้านร่างกาย/สังคมจิตวิทยา เพื่อให้เข้าถึงการจัดการความปวดได้มากขึ้น โดยเฉพาะที่บ้านและระดับบริการปฐมภูมิ โดยทีมหมอครอบครัว	การดูแลตาม CPG ของCUPพังโคน ทีม Care giver

แบบคัดกรองความเสี่ยงต่อโรคมะเร็งท่อน้ำดีด้วยวาจา
(สำหรับคัดกรองในประชากรอายุ ๔๐ ปีขึ้นไปที่เป็นชาวอีสานโดยกำเนิด )

๑. ท่านมีประวัติติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับ  หรือไม่ ?      
๒. ท่านเคยกินยาฆ่าพยาธิใบไม้ตับ   หรือไม่ ?           
๓. ท่านเคยกินปลาเกล็ดขาวดิบ เช่น ก้อยปลา  ลาบปลาดิบ ปลาส้ม  ปลาจ่อม  หรือไม่ ?   
๔. ท่านเคยกินปลาร้าดิบ  หรือไม่ ?
๕. ท่านมีญาติสายตรง (เช่น ปู่ ย่า ตา ยาย บิดา มารดา พี่น้องร่วมสายโลหิต) เป็นมะเร็งท่อน้ำดี  หรือไม่

  หากตอบ “ใช่” ตั้งแต่ ๓ ข้อขึ้นไป แสดงว่าท่านมี “ความเสี่ยง” ต่อการเป็นมะเร็งท่อน้ำดี


** ภาพเบื้องหลังการทำข่าว (Deleted Scene)